ابرکوه؛ مهد بازی‌های بومی و محله‌ای/ میراث‌های معنوی در حال نابودی

ابرکوه - خبرگزاری مهر: شهرستان ابرکوه مهد بازیهای بومی و محلی کشور است و این در حالی است که این بازیها به عنوان قسمتی از میراثهای معنوی با بی توجهی روبرو شده و در حال فراموشی است.

به گزارش خبرنگار مهر، بازیهای قدیم کم کم به فراموشی سپرده می شوند و جای آنها را ابزارهای الکترونیکی پر می کند و هشدارهای متعدد کارشناسان مبنی بر زیانبار بودن این بازیها از رونق روز به روز آنها کم نکرده است.

با نگاهی به بازی های بومی و محلی در می یابیم که این بازیها در گذشته ای نه چندان دور نه تنها اسباب تفریح کودکان و نوجوانان و حتی بزرگسالان را فراهم می کرد، بلکه ورزش های مفیدی نیز بوده است.

با عدم توجه به این بازیها موضوع دیگری نیز به فراموشی سپرده شد و آن مسئله صمیمیت های به وجود آمده در بین شرکت کنندگان در این بازی هاست زیرا این بازیها اغلب به صورت گروهی انجام می گرفت و فضایی بسیار صمیمانه و دوستانه در محله ها بین افراد ایجاد می کرد. شاهد اینکه، این بازی ها هنوز نیز می تواند برای مردم جذاب باشد. برخی از بازی های قدیمی ابرکوه مانند "پل چفته بازی" است که در روزهای خاص و از جمله سیزده بدر در حاشیه باغات و مزارع مردم را به دور خود جمع می کند و در این بازی همه گروه های سنی از کودکان و پیرمردان با همدیگر به رقابت می پردازند.

هفته تربیت بدنی و ورزش که از 26 مهر تا دوم آبانماه به این عنوان نامگذاری شده، می تواند فرصتی برای تصمیم گیری جدی مسئولان برای احیای این ورزشها که با کمترین هزینه ها قابل احیاست، باشد.

حامد اکرمی از محققان آداب و رسوم ابرکوه در گفتگو با خبرنگار مهر به بیان مختصر شرح برخی از بازی های بومی و محلی ابرکوه پرداخته است.

سه پایه بازی؛ ورزشی که نیم قرن است فراموش شده

روش این بازی که بیش از نیم قرن پیش انجام می‌شد، 12 فرد بالای 20 سال را به بازی می گرفت و در بین این افراد دو نفرکه قوی تر بودند با نام استاد شرکت می کردند و پنج نفر در وسط میدان بازی به صورت حلقه (دست بر گردن هم و سرها به سمت پایین و در کنار هم) که به این کار سه پایه می گفتند، قرار می گرفتند.

دو استاد قوی اطراف این سه پایه می‌ایستادند و از آنها مواظبت می کردند.

پنج نفر دیگر هم اطراف این سه پایه می چرخیدند و هرگاه هرکدام از این پنج نفر می توانستند جلو بیایند و از موانع (استادان) رد و بر روی سه پایه سوار شوند، پیروز و برنده این بازی بودند و اگر در هنگام سوار شدن، استاد آنها را غافلگیر می‌کرد، این گروه بازنده می شدند و باید جای خودشان را با گروه سه پایه عوض می کردند و بازی را به آنها می سپردند ولی اگر پیروز می شدند بازی به همین منوال پیش می رفت تا اینکه یکی از آنها تعداد دفعه بیشتری برنده این مسابقه شود.

خطر قطارک نیز یکی دیگر از بازی های سنتی ابرکوه بود. این بازی به دو صورت انجام می شده است. اول اینکه یک نفر دست خود را بر روی پنجه های پای خود گذاشته و حالت خمیده به خود می‌گیرد و 9 نفر دیگر از روی وی می پرند و هر کس موفق به انجام این کار نمی‌شد بازنده بود و می بایست جای خود را با آن فرد عوض کند. ولی اگر تمام افراد موفق به پریدن از روی او شدند برای پرش بار دوم، وی دستها را روی زانو می‌گذاشت و خمیدگی او کمتر می‌شد و به همین ترتیب دستها تا گردن می رسید و در این حالت هیچکس نمی توانست از روی او بپرد و بنا به نقل افراد مختلف، فردی به نام "یوسف سعیدی" قهرمان این بازی بوده است.

جالب توجه اینکه وحدت میان افراد در این بازی زبانزد عام و خاص بود و آنها در هنگام پریدن عباراتی جالب را می‌خواندند، برای مثال "اولی نون شولی، دومی دمبه میشی، سومی سه نهره آب، چهارمی چهار پارچه آب، پنجمی پنجه های شیر، ششمی شش در بهشت، هفتمی هفت در آسمان، هشتمی حجش روا، نهمی بند تمام".

نوع دیگر این بازی نیز به این صورت بود که تمام افراد به حالت خمیده می شدند و دست را بر روی پنجه پا می گذاشتند. اولی می ایستد و از روی نفر بعدی می پرد و دومی هم همینطور تا اینکه دست را بر گردن می گذارد و مانند "اولی نون شولی" تکرار می شود و این نوع بازی را در اصطلاح دیگر "خر قطارک" می گفتند.

َ"کندوکِنار هِندستون"، نیز بازی است که 70 سال پیش و یا پیشتر از آن در ابرکوه رواج داشته است و 20 نفر در آن شرکت می‌کردند. دو نفر از آنان بنام استاد (جای استادها در این بازی در هر دوره عوض می شده است) و دیگر افراد در کنار دیوار (البته روی آنها به سمت دیوارقرار می‌گرفت) در حالتی که دستانشان به پشت قلاب شده و در بین آنها هم یکی از استادان قرار دارد و استادی دیگر که تخم مرغ در دست دارد می‌آید و آن را در دست یکی از شرکت کنندگان می‌گذارد و اگر آن استاد توانست حدس بزند تخم مرغ در دست چه کسی است او برنده می شود و گرنه او بازنده است و آنگاه استاد دیگر به او می گوید:

کنـدوکـار هندستـون کلاهت را بیار و دوغ بسون          علی محمدم دوغ ندارم کلاهـت را بیـار و پر کنـم

یعنی اینکه چیزی ندارم و کار تو بیهوده است.

شیر توپک؛ بازی سنتی فراموش شده

این بازی با چهاز نفر شرکت کننده بازی می شد و جریمه هم داشته است. در این بازی دو نفر از افراد پاهای خود را به صورت جفت کنار هم می گذاشتند و دو نفر دیگر بایستی به صورت لی لی از این پاهای کنار هم قرار گرفته بجهند و با آنها برخورد نکنند و اگر این مرحله را طی می کردند آن دو نفر که پاهای خود را به هم چسبانده بودند بایستی پاهایشان را یکی یکی روی هم بگذارند تا دو نفر دیگر باز هم به صورت لی لی از روی آن بجهند و اگر آن دو نتوانند این کار را انجام دهند بازنده محسوب می شدند و باید جریمه شوند.

جریمه آنها نیز به این نحو است که آن دو نفر می بایست پاهای خود را به اندازه عرض شانه باز کنند و دو نفری که بازنده هستند باید از این پل عبور کنند و در هنگام عبور آن دو نفر، چنان پای خود را به هم می فشارند که عبور از آن مشکل باشد و بازندگان نیز باید از آن عبور کنند و این عمل تکرار می‌شد تا با هر زحمتی که شده پیروزی نصیبشان شود.

اکرمی افزود: بازی های بسیار دیگری چون "آفتاب و مهتاب"، "قلنگینه" ،"گو مرغک" ، "پل چفته"، "جو سیاه"، "گل بِگو"، "حمامی آی حمامی"، "گردو بازی" ،"بُر یِک"، "کلاه پران"، "ترنا"، "الختر"، "هفت سنگ"، "قوتول بازی"، "شاه وزیر"، "چشم پریسک" و"الک دولک" نیز برخی دیگر از بازیهای محلی ابرکوه به شمار می روند که تعداد کمی از آنها در مراسم روز سیزده نوروز اجرا می شود.

توجه به ورزشهای بومی به چند رشته محدود شده است

رئیس اداره ورزش و جوانان ابرکوه نیز در گفتگو با خبرنگار مهر به بیان برخی از فعالیت های این اداره در مورد ورزشهای بومی و محلی ابرکوه پرداخت و به اذعان وی با توجه به نبود امکانات و بودجه، این فعالیتها که بیشتر به صورت نمایشی است تنها به چند ورزش محدود شده است.

ابوالفضل قاسمی افزود: با همکاری بخشداران بخش بهمن و مرکزی ابرکوه که ریاست هیئت ورزش های بومی و محله ای و بازی های سنتی را در روستاهای ابرکوه بر عهده دارند برنامه هایی اجرا شده است که از جمله آنها می توان در بخش بهمن به برنامه های نوروز سال پیش در روستاهای هارونی، اسفندآباد و اسدآباد اسفند آباد اشاره کرد.

ورزش های بومی محلی ابرکوه نماینده استان یزد در جشنواره کشوری هستند.

ابرکوه مهد ورزشهای بومی محلی کشور

این مسئول ادامه داد: پتانسیل های بالایی برای احیای بازی های سنتی ابرکوه به عنوان کهن ترین ورزش های کشور وجود دارد و نشانه آن حضور دو تیم "قوتول بازی" و "هفت سنگ" به عنوان نمایندگان استان یزد در جشنواره کشوری است که ورزشکاران ابرکوه در حال آماده سازی خود برای شرکت در این جشنواره هستند.

وی با اشاره به اینکه در صورت فراهم آمدن امکانات شاهد استقبال از این ورزش ها خواهیم بود، گفت: برای احیای ورزش های بومی و محلی ابرکوه که جایگاه ویژه ای در استان یزد دارد و به جرأت می توان گفت که از با قدمت ترین بازی های محلی کشور است توجه تمام مسئولان فرهنگی و نه تنها مسئولان ورزش شهرستان لازم است.

برای احیاء ورزش های بومی همت همگانی لازم است/ مسئولان کشوری افق های بالاتری را مدنظر قرار دهند

قاسمی افزود: به عنوان مثال اداره میراث فرهنگی و گردشگری می تواند قدمت این بازی ها را مشخص کند و با همفکری با دیگر ادارات ذیربط مانند اداره های ورزش و جوانان و فرهنگ و ارشاد اسلامی و فرمانداری و با اختصاص بودجه های مناسب نسبت به شناسایی و احیا این ورزش ها که تعداد آنها نیز کم نیست، اقدام کند.

وی ادامه داد: با توجه به اینکه جشنواره آواها و نواهای محلی شهرستان نیز در چند نوبت برگزار شده است، می توان شعرهایی را که در این بازیها خوانده می شود را بازخوانی و احیا کرد.

قاسمی افزود: با توجه به اینکه چند رشته محدود از بازیهای سنتی مورد توجه مسئولان کشوری و استانی قرار دارد، مسئولان باید با توجه به گستردگی این بازی ها در شهرستان ابرکوه، افق بازتری را در برنامه های آتی خود برای احیای این ورزشها مد نظر قرار دهند.

هیچ تحقیق جامعی در مورد بازیهای سنتی ابرکوه انجام نشده است

رئیس اداره ورزش و جوانان ابرکوه در پاسخ به این سئوال که آیا تاکنون تحقیق جامعی در مورد این ورزش ها در ابرکوه صورت گرفته است، اظهار داشت: تاکنون هیچ تحقیق تخصصی در این زمینه صورت نگرفته است و علت این مسئله نیز این است که تحقیقات فوق، دارای بار مالی بالایی است و تاکنون هیچ اعتباری در این زمینه تخصیص داده نشده است.

میراث های معنوی در معرض نابودی

به هرحال با رویه ای که شاهد هستیم روز به روز شاهد فراموشی تعداد بیشتری از این بازیها هستیم و قسمتی از میراث معنوی ما از ذهن و یاد مردم پاک می شود.

تصصیح این روند تنها بر عهده یک اداره نیست بلکه ادارات و سازمان های مختلف باید در این میان پای به میدان بگذارند گو این که مردم به وظیفه خود در این زمینه بهتر عمل کرده اند و اگر اکنون شاهد پابرجایی برخی از این ورزش ها در کشور هستیم، بیشتر به علت پایبندی آنان به آداب و رسوم قدیمی خود است.

------------------

گزارش: رحیم میرعظیم

منبع:خبر گزاری مهر